Folik Asit Nedir, Neden Kullanılır?

Folik Asit Nedir?

Folik asit B9 olarak bilinen folatın sentetik bir formudur. Yeşil yapraklı sebzelerde folik asit açısından iyi bir kaynaktır. Folik asit folatın gıdalara eklenebilen ve dışarıdan alınabilen formu olarak da tanımlanabilir.  Adını latince yaprak kelimesinden alan folat gıdalarda doğal olarak bulunabilirken takviyeler yoluyla da gerekli durumlarda alınabilir. Tüm B vitaminlerinin olduğu gibi folik asit de karbonhidratların glikoza çevrilerek vücutta enerji kaynağı olarak kullanılmasına yardımcı olur. Birkaç parçadan oluşan folik asit ısının etkisi ile çok kolay parçalanabilmektedir. Folik asit birçok mikroorganizma tarafından sentezlenebilir bu sayede insanlarda takviye olarak alınan folik asidin büyük kısmı ince bağırsaklarda bakteriler tarafından parçalanarak emilir (1). İnce bağırsakları etkileyen çölyak gibi hastalıklar ve ilaçlar nedeniyle folik asit emilimi olumsuz etkilenmiş olur. C vitamini folik asidin kullanımını kolaylaştırır ve folik asit C vitamini eksikliklerinde işlevini yerine getiremez. B6 ve B12 vitaminleri ile de etkileşimli çalışan folik asit bebekler, ergenler ve hamileler için ekstra bir önem taşır. Homosisteinden metionin yapımında B12 vitamini ile birlikte çalışır. Proteinleri oluşturan glisin, serin, homosistein ve metionin amino asitlerinin metabolizmasında da rol oynar ve sağlık için çoğu faydası bu özelliğinden süregelir.

Folik Asit Neden Kullanılır? Folik Asit Faydaları Nelerdir?

Folik asit kullanımının bir çok sebebi bulunur. Vücuttan folik asit atımının fazla olması, gebelik, gebe kalma kararı alınması, çeşitli hastalıklar folik asit almak için birer sebeptir. Eğer gebe olan kadın yeterli folik asit almıyorsa dolaşımdaki folik asit seviyeleri artan ihtiyaçlar nedeniyle düşer. Fetüsün büyümesi ve gelişmesi için annenin folik asit ihtiyacı yetersiz kalmış olur. Folik asit neden kullanılır? Folik asit kullanmak için folik asitin birçok faydası sıralanabilir:

• Omuriliğin düzgün kapanmadığı bir doğum rahatsızlığı olan nöral tüp defekti riskini azaltabilir (2).
• Sinir gelişimini ve beyin sağlığını olumlu etkileyebilir.
• Bebeklerde yarık damak oluşma riskini düşürebilir.
• Kırmızı kan hücrelerinin yapımına yardımcı olabilir (3).
• Antikor oluşumunu sağlayarak bağışıklığı güçlendirebilir.
• Gebelikte düşük riskini azaltabilir.

Folik Asit Eksikliği Nedir? Folik Asit Eksikliği Neden Olur?

Her yaştan bireyin folik asite ihtiyacı vardır. Yenidoğan bebeklerde hızlı büyüme gerçekleştiği için ihtiyaç daha artar. Hamilelik ve emziklilik döneminde plasentanın büyümesi sırasında folatların bağlanması nedeniyle yine fazladan folik asit ihtiyacı oluşur. Gluten içeren besinlerin tüketimi ile tetiklenen çölyak rahatsızlığı gibi ince bağırsakta tutulumuna neden olan hastalıklar folik asit emilimini olumsuz etkiler (4). Aslında folik asit ihtiyacı vücudun gelişmek ve kendini sağlıklı tutmak için büyük çaba harcadığı her dönemde oluşur. Folik asit hassas bir vitamindir ve ısı ile ışıktan kolay etkilenir. Pişirme yöntemlerindeki hatalar, meyve ve sebzelerin saklanması sırasında oluşan besin kayıpları gibi birçok faktör bile folik asit alımını etkilemektedir (5). Bu sebeple folik asitin hassas bir vitamin olduğunu söylemek mümkündür. Folik asit eksikliğinin nedenleri sıralanacak olursa:

• Prematüre doğum.
• Yanlış pişirme yöntemleri.
• Yanlış besin muhafaza şekilleri.
• Beslenme yetersizliği.
• Çölyak hastalığı.
• Diğer iltihaplı bağırsak hastalıkları.
• Alkol kullanımı.
• Bağırsakları etkileyen ilaçların kullanımı.
• Gebelikte artan ihtiyacın karşılanmaması.
• Karaciğer hastalıkları.
• B12 vitamini eksiklikliği.
• C vitamininden yetersiz beslenme.
• Gebelik ve emziklilik.
• Doğum kontrol ilaçlarının kullanımı.
• Demir eksikliği.
• Diyaliz.

Folik Asit Eksikliği Belirtileri

Folik asit eksikliği ile B12 vitamini eksikliği belirtileri birbirine benzemektedir. Benzerlik sebebiyle belirtilerin B12 vitamininden kaynaklı olmadığına tahliller yoluyla emin olunur. Folik asit erken dönemde belirti gösteren bir vitamin değildir. Eksikliğinin belirtileri zaman içinde ortaya çıkar. Folik asitin yetersiz alımında kalp damar sağlığını olumsuz etkileyen homosistein artık metionine dönüşemez ve homosistein düzeyleri artmaya başlar. Aminoasit metabolizmaları artan homosistein ile birlikte bozulmuş olur. Bozulan metabolizma folik asit eksikliğinde oluşan sağlık sorunlarının  genel bir nedeni olarak görülebilmektedir. Metabolizma bozukluğu sonrasında İlerleyen zamanla birlikte kemik iliğinde de üretim azalır ve kan hücrelerinin aşırı büyüdüğü megaloblastik anemi oluşur (6). Eksiklik daha da arttığında yorgunluk, halsizlik, anemi, baş ağrısı, dikkat dağınıklığı, ishal, bulantı, kusma, ağırlık kaybı şeklinde belirtiler göstermeye devam eder. 3 aydan küçük bebeklerde folik asit eksikliği ile sinir sistemi olumsuz etkilenir ve gelişme geriliği, nöbetler, koma oluşabilir. Daha büyük yaştaki çocuklar ve adolesanlarda ise davranış bozukluklarına yol açabilir. Belirtiler folik asit alımının yeterli düzeye gelmesiyle ortadan kalkar. 

Günlük Folik Asit İhtiyacı

Sağlıklı bireyler vücutlarında 5-20 mg folik asit bulundururlar. Suda çözünen bir vitamin olduğu için idrarla ve safra ile kayıpları fazladır ve alınan folik asitin tamamı vücut tarafından kullanılmamış olur. Gün içinde gerçekleşen kullanımlar ve idrarla atılımı göz önünde bulundurulduğunda 100-200 mikrogram folik asidin vücuda alınması vücut için gerekli depoyu karşılamada yeterli olmaktadır. Folik asit eksikliği kısa sürede açığa çıkan bir vitamin değildir. Genelde 4 ay gibi bir sürede eksiklik belirtileri göstermeye başlar. 0-6 ay arası yeni doğan bebeklerde günlük 65 mikrogram, yetişkinlerde 400 mikrogram, gebelerde yetişkinliğe ek 200 mikrogram ve emziklilik döneminde yetişkinliğe ek olarak 100 mikrogram folik asitin alımı önerilmektedir. Bu miktarlar Dünya Sağlık Örgütü tarafından yayınlanan rehber sonucunda çoğu ülkede kabul gören miktarlardır fakat kişinin ihtiyaçlarına göre azalabilir veya artabilir. Günlük gerekli folik asit alımı besinler yoluyla sağlanır veya besinlerin yetersiz kaldığı gebelik gibi durumlarda doktor kontrolünde takviyeler ile gerekli folik asit vücuda alınmış olur. Eksikliği belirti göstermediği düşünülerek göz ardı edilmemelidir. Zaman içinde belirti gösterebilir veya hamile kadınların bebeklerinde ciddi sağlık sorunlarına sebep verebilir. 

Megaloblastik Anemi

Megaloblastik anemi B12 ve folik asit eksikliği sonucu oluşan bir anemi türüdür. Peki megaloblastik anemide folik asit neden tüketilir? Kemik iliğinde folik asit yetersizliğinde vitamin yetersizliğine bağlı olarak anormal boyutta kan hücreleri oluşur. Oluşan kan hücreleri çok büyük olduğu için dolaşıma giremezler ya da kemik iliğinde sıkışarak kayba uğrarlar, bu da dolaşımda kırmızı kan hücrelerinin yetersiz olmasına yani anemiye sebep olur (7). Megaloblastik anemi yeterli folik asit ve B12 desteği ile tedavi edilmediğinde hafıza kaybı, denge bozuklukları, kol ve bacaklarda karıncalanmalar gibi sorunlar meydana gelebilir (7). Megaloblastik anemi tanısı alındığında doktor tarafından folik asit ve B12 vitamini reçete edilir. Belirlenen miktarlarda ve doktor tarafından önerilen süreler boyunca kullanılması tedavi için önemlidir. Günlük yeterli ve dengeli bir beslenme ile eksiklik yaşanmayacak ve megaloblastik anemi oluşma riski en aza inecek ve tedaviye de gerek kalmayacaktır.

Folik Asit Nasıl Kullanılır?

Folik asidi vücuda almak için vitamin takviyeleri, folik asitle zenginleştirilmiş paketli ürünler, folik asitten zengin besinlerin tüketimi yeterli olur. Folik asitin daha iyi çalışması için C vitamini alımının da yeterli olması gerekir. Bazı vitaminler ile birlikte çalışsa da folik asitin birlikte kullanımının sorun oluşturabileceği ilaçlar da bulunur. Bu ilaçların başında gelen antibiyotiklerin emilimini folik asit engellediği için birbirine yakın zamanlarda tüketilmemelidirler. Folik asit besinler dışında takviye olarak bir bardak su ile ağızdan alınan bir vitamindir. Ciddi eksiklikler durumunda kas içine, deri altına veya damar içine enjekte edilebilir. Fakat biz doz alınmayı unutulduğunda diğer dozun vaktinde iki doz alınmamalıdır. Folat eksikliği, gebelik, emziklilik ya da bebekte nöral tüp defekti riski gibi durumlar varsa dozlar doktor kontrolünde artırılabilmektedir (8).

Folik Asit İçeren Besinler

Folik asitin besinlerde bulunan formu folattır. “Folat ve folik asit nelerde var?” sorusu daha doğru olacaktır. M vitamini ya da B9 vitamini olarak da adlandırılan folat besinlerde bulunur. Ispanak, fasulye, brokoli, kuşkonmaz, Brüksel lahanası gibi yeşil yapraklı sebzeler folik asit yönünden ilk akla gelen besinlerdir. Yeşil yapraklı sebzeler dışında yer fıstığı, ceviz, badem, fındık gibi yağlı tohumlar da folik asitten zengindir. 177 gram barbunya 131 mikrogram folat içerir, 198 gram pişmiş mercimek 358 mikrogram folat içeriği ile günlük ihtiyacın %90’ını karşılamış olur. Birçok besin mikro ve makro besin grubunu da içinde barındıran yumurtanın bir büyük boyu 22 mikrogram folat içermektedir. Sığır karaciğeri folat açısından zengin bir hayvansal kaynaktır. En konsantre folat içeriği bulunan kaynaklardan da biridir. Sığır karaciğeri 212 mikrogram folat içerir ve tek bir porsiyonu 85 gramdan oluşur. Sofralarda yerini almaya başlayan sağlıklı yağ deposu avokado da 164 mikrogram folat içerir ve iyi bir kaynak olarak bilinir. Deniz ürünlerinden somon, hayvansal kaynaklardan süt, portakal suyu gibi meyve suları ve meyvelerin kendileri de folat bakımından zengindir. Folat içeriği en yüksek meyvelerde muz, kavun, çilek ve portakal bulunur. Portakalın taze sıkılmış suyunun kullanılması folik asit için daha yararlıdır. İçeriğinde folat bulunan besinler dışında folik asit takviyeli paketli gıdalar da bulunmaktadır. Ekmek ve makarna gibi tahıl ürünlerinde bu takviyeler daha çok kullanılır. Tahıllarda folik asit neden kullanılır? Dünya genelinde ana besin kaynaklarından biri tahıldır ve her bölgede fazla tüketilmektedir. Tahıllara folik asit katılmasıyla folik asit neden tüketilirse tüketilsin alımı artmış olacaktır. Besin tüketildiğinde tamamı kullanılmayan folattan maksimum verimi alabilmek için besinler uygun şekillerde muhafaza edilmeli ve yüksek ısıdan uzak tutulmalıdır.

Hamilelikte Folik Asit Ne İşe Yarar?

Tüm kadınların folik asite ihtiyacı olmasına rağmen gebelik ve emziklilik döneminde annenin hem kendini hem bebeğini beslemesiyle bu ihtiyaç daha da artar. Hamilelikten 1 yıl kadar önce alınmaya başlayarak gebelikte folik asit kullanımı erken doğum riskini azaltabilir. Hamile kalmaya karar verildiğinde gebelik öncesi folik asit kullanımı doktor kontrolünde başlanmalıdır. Gebelik öncesi ve gebelik süresinde alınan folik asit desteğinin bebeklerde sinir sistemi anomalileri (nöral tüp defekti) oluşum riskini ciddi oranda azaltır. Gebelikten en az 1 ay önce ve gebeliğin ilk 3 ayı folik asit kullanımı nöral tüp defekti riskini %70’e varan seviyelerde azaltır. Üreme dönemindeki kadınlarda folik asit neden kullanılır? Çünkü günlük alınan folik asitin ancak yarısı besinlerle karşılanır ve emziklilikte anne bebeğini de beslemektedir. Folik asit kaybı ısı veya muhafaza yoluyla olmasa da diyetle alınan C vitamini yetersiz gelirse folik asit yine kullanılamaz. Günlük diyetle 350 mikrogram kadar folik asitin vücuda alındığı düşünülmektedir. Alınan bu folik asit kayba uğradığında hamilelik döneminde kullanım için yeterli folik asit sağlanamamış olur ve folik asit takviyesi gerekir.

Folik Asit ve Nöral Tüp Defekti

Bebeklerde beyin ve omurilik nöral tüpte oluşur ve nöral tüp doğumdan itibaren ilk 4 ayda gelişir. “Gebelik öncesinde folik asit neden kullanılır?” sorusunun cevabı çoğunlukla nöral tüp defektidir. Nöral tüp, oluşumunu tamamlayamazsa nöral tüp defekti adı verilen doğumsal bozukluklar oluşur. Nöral tüpün kapanması için metionin aminoasitine ihtiyaç vardır. Folik asit homosisteinin metionine dönüşümünü kolaylaştırarak nöral tüpün kapanmasını da kolaylaştırır. Omurganın kapanmadığı spina bifida ve beynin veya kafatasının bir kısmının eksik olduğu anensefali hastalıkları en yaygın nöral tüp defektlerindendir. Annenin gebelik öncesinde başlayıp gebeliğin ilk 3 ayında da folik asit desteği kullanması bebeklerdeki nöral tüp defektini büyük oranda düşürebilir. Gebelik öncesinde alımı başlanan  folik asit miktarı 400 mikrogram kabul edilse de annenin ve babamın genetiği ve hastalıkları folik asit dozunda önemlidir. Annenin kullandığı ilaçlar, varsa hastalıkları, hastalık geçmişi gibi durumlar bile alacağı folik asit miktarını değiştirecektir. En doğru doza doktor tarafından yapılan tahliller yolu ile karar verilecektir. Uygun görüldüğünde uygun bir takviye bebeğinizin sağlığı için diyetinize takviye olarak eklenir.

Erkekler İçin Folik Asit Neden Kullanılır?

Erkeklerde folik asit neden kullanılır? Folik asit kadın ve erkeklerin her yaşta ihtiyaç duyduğu bir vitamindir. Gebelik ihtiyaçları göz önünde bulundurulduğunda folik asitin genelde kadınlar için 
olan faydalarından bahsedilir. Folik asit kadınlarda olduğu kadar erkeklerde de önemli bir vitamindir. Folik asit yetersizliği durumunda erkeklerde üreme sağlığı olumsuz etkilenir, kalp-damar hastalıkları riski artar, depresyona yakalanma olasılığı artar ve kişi kendini daha yorgun hisseder (9). Aynı zamanda birçok saç dökülmesi karşıtı ürün de folik asit içermektedir. Sağlıklı bir hayat için folik asit de dahil ihtiyaçları olan her vitamini erkekler de takviye olarak doktor kontrolünde almalıdır.

“Folik asit nedir?” sorusundan yazımızda kısaca bahsetsek de folik asitin bilinmeyen daha birçok faydası vardır. Zaman içinde yapılan çalışmalarla yeni faydaları hakkında da bilgi sahibi olmayı sağlayacaktır. Folik asit kullanımı küçükten büyüğe herkes için ihtiyaçları doğrultusunda faydalı olan bir vitamindir. Folik asit kullananlar tarafından doz aşımı olmamasına, doktor tarafından verilen doza sadık kalmaya özen gösterilmelidir. Folik asit kullanılmadan önce doktorunuza “folik asit ne için kullanılır?” ve “folik asit ne zaman alınmalı?” sorularını sormalısınız. Folik asit kullanım sebebi kişiden kişiye değişecektir. Kişinin diyetle yeterli alımına bağlı olarak folik asit takviyesine ihtiyacı olmayadabilir. Belirtiler sadece folik asitten değil başka vitamin eksikliklerinden kaynaklı da olabileceği için mutlaka tahliller yolu ile kullanımına karar verilmelidir. Siz de doktor tarafından folik asit takviyesi almanız gerektiğini öğrendiyseniz sizin için uygun bir ürünle diyetinize takviye yapabilirsiniz.

Not: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.